Từ ngày 15.8 đến hết ngày 31.12.2012, Trung tâm Lưu trữ quốc gia I sẽ tổ chức triển lãm tài liệu lưu trữ năm 2012 với chủ đề “Ngự phê trên Châu bản triều Nguyễn 1802-1945”. Tài liệu triển lãm gồm rất nhiều 132 phiên bản thuộc khối Châu bản triều Nguyễn, có niên đại từ Gia Long đến Bảo Đại (1802-1945). Triển lãm lần này nhằm giới thiệu đến công chúng các hình thức ngự phê của Vua triều Nguyễn. Qua đó, phần nào cung cấp thêm những thông tin về tư tưởng chỉ đạo của nhà Vua trên văn bản cũng như cách thức phê duyệt trong chế độ văn thư triều Nguyễn.

Châu bản triều Nguyễn là các tập tấu, phụng thượng dụ, chiếu, chỉ dụ, tư, trình, sớ, bẩm....được đích thân nhà Vua Nguyễn ngự lãm hoặc ngự phê bằng mực màu son. Thông qua nhà Vua Ngự phê truyền đạt ý chỉ hoặc giải quyết các vấn đề chính trị, quân sự, ngoại giao, kinh tế, văn hóa, xã hội... dưới thời nhà Nguyễn. Việc ngự phê của các Vua triều Nguyễn là một trong những đặc điểm độc đáo của Châu bản. Ngự phê thường có các hình thức: Châu điểm là một nét son được chấm lên đầu văn bản sau khi được nhà Vua xem duyệt và chuẩn tấu; Châu phê là một đoạn, một câu hay một vài chữ do đích thân nhà Vua viết, có thể ở đầu, ở cuối hoặc chen vào giữa các dòng văn bản thể hiện sự phê duyệt, cho ý kiến chỉ đạo; Châu khuyên là những vòng son được nhà Vua khuyên lên điều khoản, tên người hoặc vấn đề được nhà Vua chấp thuận; Châu mạt là những nét son được Vua phết lên tên người hoặc vấn đề nào đó. Khi nhà Vua dùng châu mạt, thì tùy từng trường hợp có thể là được chấp thuận, mà cũng có thể là không chấp thuận; Châu sổ là những nét son được gạch sổ trực tiếp lên những chỗ cần sửa chữa hoặc không được chấp thuận; Châu cải là chữ do đích thân Vua viết lại bên cạnh những chữ đã gạch, tỏ ý sửa chữa.

Tài liệu trưng bày tại triển lãm được chia làm 10 phần, đó là ngự phê của các Vua: Gia Long, Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức, Kiến Phúc, Đồng Khánh, Thành Thái, Duy Tân, Khải Định, Bảo Đại. Toàn bộ tài liệu được trưng bày tại sảnh tầng 1 trong tòa nhà hành chính của Trung tâm. Ngoài phần giới thiệu chung, mỗi phần có giới thiệu riêng; mỗi tài liệu được thuyết minh cụ thể về hình thức cũng như nội dung ngự phê của các vua triều Nguyễn.

Phần đầu của triển lãm người xem được thấy bút tích của Gia Long vị Vua sáng lập nhà Nguyễn, ông phê trên các tờ khải của Ngự y viện Thái Y về các vị thuốc nhà Vua dùng trong khi lâm bệnh nặng vào năm Kỷ Mão (1819). Trong thời gian này mọi công việc nước nhà đều phải giao cho Hoàng Thái tử chính là Vua Minh Mệnh sau này quán xuyến.

Tiếp theo là phần giới thiệu Ngự phê của Vua Minh Mệnh là vị Hoàng đế tiêu biểu của nhà Nguyễn, những công lao của ông và thành quả đạt được trong suốt 21 năm trị vì đã được lịch sử ghi nhận, các vị Vua kế tiếp noi theo và thi hành. Nội dung ngự phê của Vua Minh Mệnh trên Châu bản triều Nguyễn tập trung chỉ đạo các chính sách khuyến nông nhằm phát triển kinh tế nông nghiệp, hy vọng đạt đến cảnh dân an, nước thịnh và thực hiện nhiều cải cách trên các lĩnh vực: hành chính, giáo dục, đào tạo tuyển chọn nhân tài, văn hóa dân tộc, hoàn thiện luật pháp và đề cao pháp trị, mọi người đều phải tôn trọng pháp luật, tăng cường củng cố chế độ quân chủ trung ương tập quyền.

Qua chữ son “Ngự phê” của Vua Tự Đức trên Châu bản triều Nguyễn; Tự Đức quyển số 104; tờ số 204, ngày 15 tháng 4 năm Tự Đức 12 (1859), viện Cơ mật tấu về việc quân sự, thì thấy “Vua phê còn dài hơn lời tâu”, chứng tỏ nhà Vua rất chăm chỉ và cẩn thận việc chính sự. ( Hình ảnh minh họa)

Ngự phê của các Vua Gia Long, Minh Mệnh, Thiệu Trị thể hiện uy quyền của nhà Vua Nguyễn. Sau thời Tự Đức, khi đất nước gặp lâm nguy thì ngự phê của các Vua sau này thể hiện quyền hạn của triều đình Huế bị thu hẹp, một số quyền do thực dân Pháp nắm giữ.

Phần cuối của triển lãm giới thiệu đến người xem bút tích của Vua Bảo Đại là vị Hoàng đế cuối cùng của triều Nguyễn. Ông sang Pháp du học từ nhỏ được tiếp cận những tư tưởng tiến bộ. Nhưng sau khi trở về nước Bảo Đại trong cương vị làm Vua một nước nô lệ, không dám dấn thân chống Pháp như các vua Hàm Nghi, Thành Thái, Duy Tân, ông để cho sở thích lao theo thú tiêu khiển thể thao, săn bắn..... Nhà Vua ngự phê trên Châu bản bằng ba loại chữ Việt, Pháp, Hán và sử dụng các hình thức phê như châu điểm, châu phê, châu cải, châu sổ. Ngự phê của Vua Bảo Đại tập trung chủ yếu trên các văn bản có nội dung phản ánh các việc như kinh tế, thưởng phạt quan lại, tế lễ, ngoại giao...